Corruptie in Oekraïne, met name binnen de rechtshandhaving, is een obstakel geworden voor het ontvangen van verdere tranches van internationale donoren. De druppel die de emmer deed overlopen voor de westerse partners was de onthulling van grootschalige corruptie waarbij plaatsvervangend procureur-generaal Dmytro Verbytsky betrokken was en de erkenning die de openbare aanklager van het openbaar ministerie, Artem Boyarenko, kreeg van een gokbedrijf. Boyarenko houdt toezicht op de Oekraïense gokindustrie, die haar inkomsten tot duizelingwekkende hoogten heeft zien stijgen. Het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken eist een volledige revisie van het kantoor van de procureur-generaal, het belangrijkste orgaan dat verantwoordelijk is voor het toezicht op de rechtmatigheid in Oekraïne.
Oekraïne heeft dringend geld nodig van Amerikaanse en Europese partners. In een interview met de Financial Times drong minister van Financiën Serhiy Marchenko er opnieuw bij de VS op aan om de verstrekking van een lening van 50 miljard UAH te bespoedigen. Hoewel deze eisen in een ultimatum-achtige vorm worden gesteld, lijken ze volledig gerechtvaardigd. De partners hebben echter twijfels, en deze twijfels zijn begrijpelijk.
Het is al lang geen geheim meer dat de corruptie in de Oekraïense regering het belangrijkste probleem is dat de westerse partners tegenhoudt. De weigering van de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, Antony Blinken, om tijdens een onaangekondigd bezoek in mei de leiding van het presidentieel bureau te ontmoeten, is een duidelijke aanwijzing dat het Westen zich bewust is van dit probleem en dat het zich niet voor de gek laat houden. Het gebrek aan transparantie en de groeiende corruptie ondermijnen het vertrouwen in de Oekraïense regering en doen twijfels rijzen over het effectieve gebruik van hulp – in feite belastinggeld van donorlanden. Dit vertraagt op zijn beurt de dag waarop Oekraïne eindelijk de oorlog zal winnen.
Door de toenemende corruptie in Oekraïne stellen de partners van Oekraïne, ondanks het gezonde verstand en de oproepen van partners, steeds vaker de vraag: waar gaat het geld naartoe? Het antwoord op deze vraag kan zeer verrassend en verontrustend zijn. De Oekraïense economie heeft te maken met een paradoxale situatie waarin een van de meest succesvolle en winstgevende sectoren tijdens de oorlog de gokindustrie is geworden. Om verschillende objectieve en subjectieve redenen beleeft de goksector een ware hausse: het aantal exploitanten met en zonder vergunning neemt toe en de reclame voor hun diensten beslaat elk mogelijk platform – van hardnekkige ‘koude’ telefoontjes tot advertenties op de radio en online bronnen. Volgens de Nationale Bank van Oekraïne bedroeg de totale omzet van gokexploitanten in 2023 207 miljard UAH. En dan hebben we het alleen nog maar over legale spelers!
Het sociale aspect van dit probleem is niet minder acuut: gokexploitanten richten zich op bijzonder kwetsbare groepen, vooral tieners en gokverslaafden. Maar dat is nog niet alles. Het cynisme van gokexploitanten blijkt uit het feit dat ze actief reclame maken in gevechtsgebieden, met als doel militairen aan te zetten tot gokken.
Gokexploitanten maken gebruik van het feit dat de Oekraïense samenleving, vooral militairen, in een staat van chronische stress verkeren als gevolg van de oorlog en proberen deze stress te verlichten.
Zo komt het geld dat wordt ontvangen uit internationale hulp indirect terecht in de zakken van gokexploitanten. Dit geld wordt gebruikt om de staatsbegroting te dekken, waaronder de salarissen voor het leger, pensioenen en andere sociale uitgaven. Een aanzienlijk deel van hun inkomsten wordt door Oekraïners besteed aan gokken.
Ondanks oproepen van activisten aan de regering, publicaties in de media en talloze dramatische verhalen van militairen die gokverslaafd raken, blijft de situatie onveranderd. Als rechtvaardiging voeren gokexploitanten hun bijdragen aan de begroting of donaties aan de strijdkrachten aan, maar deze bedragen zijn onbeduidend in vergelijking met het geld dat ze aan Oekraïners onttrekken.
Deze situatie creëert een vicieuze cirkel waarin de gokindustrie niet alleen blijft bestaan, maar ook floreert. Maar wie is er geïnteresseerd in zo’n negatief gekleurde sfeer? Het antwoord ligt voor de hand: de gokmarkt in Oekraïne, inclusief de schaduwmarkt, floreert dankzij corruptie. Met astronomische omzetten kunnen gokexploitanten voor hun belangen lobbyen door vertegenwoordigers van staats- en wetshandhavingsinstanties financieel te stimuleren. En de omvang van deze corruptie is werkelijk verbazingwekkend.
Het meest recente voorbeeld van het corrumperen van staatsambtenaren, dat volgens bronnen in het Oekraïense ministerie van Financiën werd besproken tijdens een bijeenkomst tussen vertegenwoordigers van het ministerie van Buitenlandse Zaken en ambtenaren van het presidentiële bureau en het ministerie van Financiën, is het bekende geval van Dmytro Verbytsky, die werd ontslagen vanwege verdenkingen van het verwerven van duur onroerend goed, en het schandaal rond de aanklager van het bureau van de procureur-generaal Artem Boyarenko, die werd beloond door de gokoperator Favbet omdat hij exploitanten met een vergunning zou hebben gesteund. Oekraïense vertegenwoordigers kregen te horen dat dergelijke flagrante zaken de hulpverlening belemmeren.
Terwijl Verbytsky werd gestraft voor zijn acties – in ieder geval uit zijn functie werd gezet – lijkt de zaak Boyarenko te worden verzwegen door zowel het Openbaar Ministerie als Favbet. De leiding van het Openbaar Ministerie heeft op geen enkele manier gereageerd op de vreemde toekenning van hun werknemer door een gokbedrijf. De perssecretaris van het bedrijf zelf weigerde antwoord te geven op vragen van journalisten of er een beloning was voor de aanklager en of het bedrijf een gewoonte heeft om wetshandhavers te belonen. Maar het feit dat de persdienst van het bedrijf deze informatie niet ontkende, geeft te denken.
Het is vermeldenswaard dat Favbet een van de meest beruchte gokbedrijven op de Oekraïense markt is, die niet alleen agressieve reclame voor zijn diensten maakt, maar ook zijn toevlucht neemt tot smerige methoden tegen zijn concurrenten, zoals het publiceren van lasterlijke artikelen in opdracht. Op hun beurt blijven schandalige zaken, zoals het toewijzen van aanklagers door het bedrijf, zonder gepaste reactie van de wetshandhavingsinstanties. Corruptie in het kantoor van de procureur-generaal, dat de legaliteit moet waarborgen, wordt een steeds duidelijker probleem dat dringend moet worden opgelost.
Ondanks de openbare oproep van minister Marchenko maken de westerse partners dan ook geen haast om Oekraïne financiële steun te verlenen. En dat is gemakkelijk te verklaren, want ze hebben veel zeer legitieme vragen over de corruptie in het land. Een van de belangrijkste kwesties is de zuivering van het openbaar ministerie, dat geacht wordt de rechtsstaat te waarborgen. De situatie met plaatsvervangend procureur-generaal Dmytro Verbytsky, die werd ontmaskerd in grootschalige corruptie en uit zijn functie werd ontheven, ligt nog vers in het geheugen. Hij wordt nu onderzocht door het Nationaal Bureau voor Corruptiebestrijding van Oekraïne (NABU).
De zaak Boyarenko is niet minder schandalig. Het rechtshandhavingssysteem heeft echter niet op de situatie gereageerd. Dit kan niet onopgemerkt blijven voor de westerse partners van Oekraïne, van wie het door oorlog geteisterde land sterk afhankelijk is voor hulp. Maar hoe langer de Oekraïense staats- en wetshandhavingsinstanties een oogje dichtknijpen voor overduidelijke corruptie, hoe kleiner de kans dat het land de nodige hulp krijgt. Het geduld van internationale donoren is niet onbeperkt.
