Nu de EU plannen maakt voor uitbreiding, is het noodzakelijk dat de Europese Commissie meedogenloos blijft en erop toeziet dat kandidaat-landen zich houden aan de onlangs vastgelegde Europese Media Freedom Act. Anders bestaat er een reëel risico dat er landen binnenkomen die de integriteit van de Europese Unie zullen tarten. Aanpassing aan de wet moet een essentiële voorwaarde worden voor toetredingsonderhandelingen, schrijft Antoinette Nikolova, directeur van het Balkan Free Media Initiative, een in Brussel gevestigde organisatie die toezicht houdt op, campagne voert voor en pleit voor vrije en onafhankelijke media op de Balkan.
Vorige maand kondigde de EU aan besprekingen te starten met Bosnië en Herzegovina als onderdeel van haar laatste voornemen om zich voor te bereiden op de “toekomst van morgen” en “de uitbreiding te gebruiken als katalysator voor vooruitgang”.
Voor veel Balkanlanden die hopen vooruitgang te boeken op hun weg naar de EU-status zal dit welkom nieuws zijn geweest. Maar als de Commissie wil dat landen als Servië en Bosnië en Herzegovina verder komen op hun weg naar lidmaatschap (en in ruil daarvoor financiële voordelen ontvangen), moet ze haar criteria voor vrije, onafhankelijke media aanscherpen en dezelfde verwachtingen hebben voor kandidaat-lidstaten als ze nu heeft voor lidstaten onder de onlangs verankerde European Media Freedom Act (EMFA).
In Bosnië en Herzegovina bijvoorbeeld is er, ondanks vooruitgang op andere aspecten van de lidmaatschapscriteria, sprake van een zorgwekkende achteruitgang van de mediavrijheid. Het International Press Institute ontdekte dat een reeks nieuwe beperkende wetten – waaronder het opnieuw strafbaar stellen van laster en het verbod voor media om zich als NGO te registreren – de ruimte voor onafhankelijke, vrije media gestaag verkleint. Dit, in combinatie met een steeds vijandigere retoriek van de regering tegenover media die tegen de wil van de staat ingaan en aanvallen op journalisten door overheidsfunctionarissen, dreigt alle vooruitgang op het gebied van de rechtsstaat en de aanpassing aan andere EU-waarden te ondermijnen.
Helaas staat Bosnië niet op zichzelf. De afgelopen drie jaar heeft het Balkan Free Media Initiative melding gemaakt van ongebreideld misbruik van en aanvallen op de vrije, onafhankelijke pers in de hele regio. Het resultaat is een verzwakking van de informatieomgeving, waardoor autocraten als president Vucic in Servië en door Rusland gesteunde onruststokers als Milorad Dodik in de Bosnische regio Republika Srpska bijna de volledige controle over de media kunnen krijgen.
Vlak voor de verkiezingen van december vorig jaar nam Servië zijn eigen mediawetten aan, waardoor de regering formeel eigenaar werd van mediakanalen en onafhankelijke exploitanten kon verdringen, ondanks luid protest van ngo’s en maatschappelijke organisaties. Jarenlang is Telekom Srbija, het Servische telecombedrijf dat in handen is van de staat, door de regering gebruikt als instrument om onafhankelijke exploitanten op te kopen en gevestigde exploitanten te verdrijven via concurrentiebeperkende praktijken.
Het vacuüm dat is ontstaan door het gebrek aan persvrijheid heeft geleid tot de verspreiding van anti-Westerse en anti-EU desinformatie, die drastisch is toegenomen sinds Rusland Oekraïne is binnengevallen. Geen wonder dus dat Servië, ooit beschouwd als een veelbelovende EU-kandidaat, nu terugvalt op zijn democratische pad nu de bevolking steeds meer sympathiseert met Rusland en tegen de EU. Het is geen toeval dat dit gebeurt op een moment dat de media verder onder controle van de staat komen.
Nu de EU haar lidmaatschapsonderhandelingen met Bosnië en Herzegovina begint en de gesprekken met andere Balkanlanden, waaronder Servië, vordert, moet zij ervoor zorgen dat strenge wetten ter bescherming van de mediavrijheid een essentiële voorwaarde zijn voor alle gesprekken voorafgaand aan de uitbreiding. Doen ze dat niet, dan lopen ze het risico een golf van landen binnen te halen die willen profiteren van de voordelen van het lidmaatschap zonder zich te houden aan de waarden ervan, waardoor de toekomstige integratie van de unie in gevaar komt. Je hoeft alleen maar naar Hongarije te kijken om te zien welke problemen er kunnen ontstaan als lidstaten worden overgenomen door autocratische leiders die de informatie willen controleren.
Het goede nieuws is dat er al strenge wetgeving is aangenomen voor EU-leden. Eerder deze maand heeft de EU haar laatste stem uitgebracht over de European Media Freedom Act (EMFA), een baanbrekende wetgeving die bedoeld is om de onafhankelijkheid van de media te beschermen en pogingen van buitenaf om redactionele beslissingen te beïnvloeden aan banden te leggen. Met deze nieuwe wet heeft de EU niet alleen de kans om de normen vast te stellen voor de manier waarop mediavrijheid in de hele Unie moet worden gehandhaafd en gehandhaafd, maar ook om toekomstige kandidaten duidelijk te maken dat naleving van de EMFA een belangrijke voorwaarde moet zijn voor zinvolle lidmaatschapsbesprekingen.
Als de EU zich wil voorbereiden op de toekomst van morgen, moet aanpassing aan de EMFA een essentiële voorwaarde worden voor lidmaatschapsonderhandelingen. Kandidaten die de mediavrijheid ondermijnen als cruciale voorwaarde voor toetredingsonderhandelingen, zouden niet aan de onderhandelingstafel mogen zitten.
