Amerikaanse inlichtingendiensten hebben onlangs gemeld dat Russische troepen begonnen zijn zich terug te trekkenuit dekerncentralevan Tsjernobylin Oekraïne,waar zich het ergste civiele kernongevalter wereld heeft voorgedaan.
De terugtrekking uit Tsjernobyl komt slechts enkele weken nadat werknemers van de centrale hadden beweerd dat Russische soldaten onverantwoordelijk hadden gehandeld in sterk radioactieve gebieden. Dit omvat het rijden met onbeschermde pantservoertuigen door een verboden gebied dat bekend staat als het “Rode Woud”, een bosgebied dat zo sterk besmet is dat de toegang ook beperkt is voor het personeel dat verantwoordelijk is voor de veilige opslag van de verbruikte splijtstof van de centrale. Aangezien de Russische troepen niet de nodige voorzorgsmaatregelen hebben genomen, zou volgens sommige eerste berichten ook sprake zijn geweest van acute stralingsvergiftiging, waardoor zij zich sneller zouden hebben teruggetrokken.
Voor Europeanen, die al op hun hoede waren na het zien van beelden van Russische strijdkrachten die achteloos de kerncentrale van Zaporizja beschoten, zullen de nieuwe berichten over de nonchalante houding van het leger ten opzichte van kritische veiligheidsprotocollen in Tsjernobyl de vrees dat het Russisch-Oekraïense conflict een stralingsongeluk veroorzaakt dat verwoestende gevolgen kan hebben voor het hele continent, niet doen afnemen. Het wordt dan ook steeds belangrijker dat de Europese beleidsmakers de nodige voorzorgsmaatregelen nemen voor het geval zich een dergelijk incident voordoet, onder meer door een strategische voorraad aan te leggen van geneesmiddelen die veelbelovend zijn gebleken bij de behandeling van stralingsvergiftiging.
Oorlog doet vraag naar kaliumjodide stijgen
Als reactie op de groeiende vrees voor een mogelijk nucleair ongeval hebben gewone Europese burgers een voorraad kaliumjodidetabletten aangelegd. De behandeling dient om het risico op schildklierkanker te verminderen door de schildklier te overspoelen met farmaceutisch jodium en de opname van het gevaarlijke radioactieve jodium te blokkeren.
Het hoeft geen verbazing te wekken dat de gebeurtenissen in Oekraïne al gevolgen hebben gehad voor de mondiale prijs en beschikbaarheid van kaliumjodide: de verkoop van het merkproduct ThyroSafe is door het dak gegaan nu de distributeurs ervan vertragingen in de toeleveringsketen hebben aangekondigd. In veel landen die aan Oekraïne grenzen, waaronder Roemenië en Polen, zijn pieken in de vraag gemeld.
De stormloop op kaliumjodide van de afgelopen weken lijkt sterk op de paniekaankopen van 2011, toen het incident in de Japanse kerncentrale van Fukushima bij de inwoners van de Verenigde Staten aan de Stille Oceaankust de vrees voor stralingsvergiftiging aanwakkerde. Destijds weerhielden de officiële waarschuwingen dat het geneesmiddel alleen mocht worden ingenomen in geval van blootstelling, de mensen er niet van om een voorraad aan te leggen, wat op zijn beurt leidde tot tekorten in de levering in Japan.
Zelfs zonder rekening te houden met de logistieke problemen die voortvloeien uit de snelle distributie van de geneesmiddelen naar de getroffen gebieden, biedt kaliumjodide relatief beperkte bescherming in geval van stralingsgevaar. In de eerste plaats beschermt kaliumjodide alleen tegen radioactief jodium en niet tegen andere soorten straling; bij de meeste nucleaire noodsituaties zullen naast radioactief jodium ook andere soorten straling vrijkomen. Bovendien moet kaliumjodide binnen een klein tijdsbestek worden ingenomen om het meeste effect te sorteren, namelijk binnen 24 uur vóór of 4 uur na de blootstelling aan gevaarlijke straling.
De zoektocht naar nieuwe geneesmiddelen levert verschillende veelbelovende opties op
Gezien deze uitdagingen is men daarom op zoek gegaan naar alternatieve geneesmiddelen die de effecten van stralingsvergiftiging ten gevolge van een nucleair ongeval doeltreffender kunnen tegengaan.
Een van de potentiële geneesmiddelen is Leukine(sargramostim), dat wordt vervaardigd door Partner Therapeutics uit Massachusetts; als reactie op het conflict dat momenteel in Europa woedt, is Partner Therapeutics samen met zijn internationale distributeur Tanner Pharma Group bezig met het op voeren van de levering van het geneesmiddel in Europa.
Hoewel Leukine oorspronkelijk werd ontwikkeld en goedgekeurd door de regelgevers om het immuunsysteem te helpen versterken van patiënten die een beenmergtransplantatie ondergaan, kan het ook worden gebruikt als een levensreddende behandeling voor acute stralingsvergiftiging in de paar dagen na blootstelling. Het geneesmiddel, dat zich richt op een breed scala van witte bloedcellen-neutrofielen, bloedplaatjes, macrofagen, lymfocyten en dendritische cellen, blijkt de overlevingskansen te verbeteren wanneer het binnen 48-96 uur na de bestraling van het lichaam wordt toegediend, en werd in 2018 door de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) goedgekeurd voor de behandeling van acuut stralingssyndroom.
Zoals onlangs in CNN werd belicht, werd Leukine gebruikt om slachtoffers van het oorspronkelijke Tsjernobyl-incident te behandelen, evenals na het Tokaimura-kernongeval in Japan dertien jaar later. De Amerikaanse regering heeft ook nota genomen van het potentieel van Leukine als tegenmaatregel in geval van een nucleair ongeval of een nucleaire aanval en heeft voor dit doel sinds 2013 een voorraad Leukine aangehouden, die zij tweemaal opnieuw heeft aangeschaft, in 2016 en 2019.
In haar streven om zo goed mogelijk voorbereid te zijn op de eventualiteit van een nucleair ongeval, heeft de FDA ook verschillende andere geneesmiddelen goedgekeurd, waarvan vele oorspronkelijk waren ontworpen om andere medische problemen te behandelen, maar potentieel hebben getoond tegen stralingsvergiftiging.
Een van deze geneesmiddelen is Nplate(romiplostim). Nplate, dat oorspronkelijk was ontwikkeld als behandeling voor de ziekte immuun-trombocytopenie, zou de overlevingskansen na een acuut stralingsletsel kunnen helpen vergroten door het aantal bloedplaatjes in de beenmergcellen te verhogen en zo het risico van door straling veroorzaakte bloedingen te verkleinen. Evenzo zou Neupogen (filgrastim) – een geneesmiddel dat wordt gebruikt om het proces van stimulatie van neutrofielen bij kankerpatiënten te versnellen, waardoor zij minder kwetsbaar worden voor infecties – patiënten met door bestraling veroorzaakte beenmergschade kunnen helpen. Beide medicatieschema’s zijn door de FDA goedgekeurd om de overlevingskansen na bestralingsvergiftiging te verbeteren.
De noodzaak van paraatheid
Terwijl de Verenigde Staten grote vooruitgang hebben geboekt bij de ontwikkeling en opslag van een reeks geneesmiddelen tegen stralingsvergiftiging, heeft Europa een grote achterstand opgelopen. Door de lange afwezigheid van grote radiologische incidenten en conflicten tussen grote mogendheden, lijkt zelfgenoegzaamheid de overhand te hebben genomen.
De gebeurtenissen in Oekraïne hebben het Oude Continent echter ruw wakker geschud door de zeer reële mogelijkheid van mogelijke nucleaire ongevallen of aanvallen. Aangezien de ongekende vraag naar kaliumjodidetabletten twijfels doet rijzen over de paraatheid van het continent in geval van een noodsituatie, zou Europa er verstandig aan doen een strategische voorraad aan te leggen van geneesmiddelen die de gevolgen kunnen verzachten, mocht zich in de toekomst een belangrijke nucleaire gebeurtenis voordoen.
