Roemenië is nu vijftien jaar lid van de EU. Hoe groot is de kans dat het land toetreedt tot Schengen of de eurozone? Welke vooruitgang is er geboekt op het gebied van de economie en de rechtsstaat en wat is het effect van opvallende zaken zoals de weigering van het Verenigd Koninkrijk om Gabriel Popoviciu uit te leveren in verband met de mensenrechten en zorgen om een eerlijk proces?
In januari 2022 was het vijftien jaar geleden dat Roemenië, samen met Bulgarije, toetrad tot de Europese Unie. De twee landen waren drie jaar later van de partij dan de landen die in 2004 de instroom van nieuwe leden uit Midden- en Oost-Europa vormden. Welke vooruitgang heeft Roemenië in die tijd geboekt en hoe ziet de toekomst eruit voor wat betreft het lidmaatschap van Schengen en de eurozone? Wordt het land als echt Europees beschouwd als het gaat om zijn economische prestaties en het naleven van Europese normen op gebieden als de rechtsstaat?
Op het eerste gezicht heeft Roemenië zeker economisch geprofiteerd van het EU-lidmaatschap van het land. Volgens de vertegenwoordiging van de Europese Commissie in Roemenië heeft Roemenië in de 15 jaar van zijn EU-lidmaatschap 62 miljard euro aan EU-financiering ontvangen en 21 miljard euro aan de EU-begroting afgedragen.
Ramona Chiriac, het hoofd van de vertegenwoordiging van de Europese Commissie in Roemenië, zei het volgende “Economisch gezien is Roemenië een nettobegunstigde van de Europese financiering. Een eenvoudige berekening laat een positief saldo van 41 miljard euro zien. Maar ik zou willen benadrukken dat het niet alleen om geld gaat, maar ook om Europese solidariteit. Ik zou willen opmerken dat Europese financiering overal aanwezig is in Roemenië, ze zijn een integraal onderdeel van de ontwikkeling van het land in deze 15 jaar.”
Het BBP in Roemenië is verdrievoudigd, maar Roemenië en Bulgarije hebben samen de laagste Europese ranglijst op het gebied van lonen, vervoersinfrastructuur, gezondheidszorg en onderwijs.
Wat zijn de vooruitzichten voor de toetreding van Roemenië tot Schengen? Ambtenaren in het land beweren dat het land er al een hele tijd klaar voor is. Maar de weg naar Schengen is zowel voor Roemenië als Bulgarije hobbelig geweest. In Roemenië zeggen de functionarissen dat het land al jaren klaar is om toe te treden tot Schengen. Onlangs hebben zowel Roemenië als Bulgarije steun gekregen van het Europees Parlement voor hun verzoek om tot Schengen toe te treden. Hun aanvraag heeft echter te kampen gehad met controverse en turbulentie. De aanvraag werd aanvankelijk al in juni 2011 door het Europees Parlement goedgekeurd, maar vervolgens in september van datzelfde jaar door de Raad van Ministers verworpen. Bij die gelegenheid bleek dat met name de Franse, de Nederlandse en de Finse regering zich zorgen maakten over de bestrijding van corruptie en georganiseerde misdaad.
Doet Roemenië het beter in zijn streven naar toetreding tot de eurozone? Roemenië wil, net als Bulgarije, heel graag toetreden tot de euro. Toch is geen van beide landen daar 15 jaar na de toetreding tot de EU in geslaagd. Roemenië had gehoopt tegen 2024 toe te treden, maar in het land wordt algemeen aanvaard dat dit gewoon niet realistisch is. Roemenië wordt niet klaar geacht om de eenheidsmunt in te voeren, vandaar dat de Roemeense autoriteiten hun eigen deadline hebben verschoven naar 2027-28. Bulgarije lijkt op dit front iets sneller te vorderen en mikt nog steeds op 2024. Het land is toegelaten tot het wisselkoersmechanisme (ERM II), wat de eerste stap is op weg naar de eenheidsmunt. Bulgarije zal geen gespreide aanpak of overgangsperiode hebben. In plaats daarvan zijn zij van plan de lev en de euro gedurende één maand tegelijkertijd te laten circuleren, waarna de lev in februari 2024 wordt ingetrokken.
De moeilijkheden van Roemenië zijn niet beperkt gebleven tot de economische sfeer. Het rechtssysteem en met name de omstandigheden in gevangenissen hebben in de vijftien jaar sinds de toetreding tot de EU tot ernstige bezorgdheid geleid. Het Comité inzake de voorkoming van foltering en onmenselijke of vernederende behandeling of bestraffing (CPT) van de Raad van Europa heeft regelmatig bezoeken gebracht en zijn bezorgdheid geuit over beschuldigingen van fysieke mishandeling van gedetineerden door politieagenten. Het bezoek van 2019 resulteerde in een rapport waarin melding werd gemaakt van slagen die politieambtenaren verdachten zouden hebben toegebracht, naar verluidt met als hoofddoel een bekentenis af te dwingen. Het CPT maakte ook opmerkingen over het onderzoek naar beschuldigingen van mishandeling door de politie en beval de aanklagers aan om de doeltreffendheidscriteria strikt toe te passen. Het CPT uitte zijn bezorgdheid over het feit dat verdachten van strafbare feiten en personen in voorlopige hechtenis tot twee maanden of langer worden vastgehouden in detentiecentra van de politie, waar zij worden blootgesteld aan een groter risico op fysieke intimidatie en psychologische druk.
Andere punten van zorg over het rechtsstelsel hebben betrekking op de politisering van vervolgingen, waarbij strafzaken worden geopend voor verdere vendetta’s en rechters onder druk worden gezet of worden omgekocht. Vorig jaar nog weigerde het Britse High Court of Justice zakenman Gabriel Popoviciu uit te leveren aan Roemenië, waarbij Lord Justice Holroyde concludeerde dat Popoviciu in Roemenië “volledig verstoken was gebleven van het recht op een eerlijk proces”. Joshua Rozenberg, een vooraanstaand juridisch commentator, vatte het belang van de beslissing van het Britse hof voor de positie van Roemenië in Europa als volgt samen “De echte les van deze zaak is een meer kastijdende: je hoeft niet ver te reizen om gerechtelijk gedrag te vinden dat ondenkbaar zou zijn in het Verenigd Koninkrijk. Het zou ondenkbaar moeten zijn in de Europese Unie”.
Nu Roemenië zich bezint op 15 jaar EU-lidmaatschap en vooruitkijkt naar de toetredingsbesprekingen met de Raad van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO), is er nog veel werk aan de winkel voordat het land zijn huidige lidmaatschap van de Europese Unie kan rechtvaardigen en de OESO ervan kan overtuigen dat Roemenië klaar is om toe te treden tot de organisatie.
