Nu Moldavië een van de belangrijkste momenten in zijn moderne geschiedenis nadert – een gelijktijdige presidentsverkiezing en een referendum over grondwetswijzigingen voor toetreding tot de Europese Unie – wordt de transparantie van het proces ernstig onder de loep genomen. De centrale verkiezingscommissie (CEC) van Moldavië heeft meerdere aanvragen afgewezen van Europese niet-gouvernementele organisaties (NGO’s) die de komende stemmingen willen volgen, waardoor bezorgdheid is ontstaan over de openheid van de verkiezings- en referendumprocedures, met name voor de Moldavische diaspora die in de Europese Unie woont.
Het referendum, dat gepland staat voor 20 oktober 2024, geeft Moldavische burgers de kans om te stemmen over de vraag of Moldavië toenadering moet zoeken tot de Europese Unie door de grondwet te wijzigen om uiteindelijk EU-lidmaatschap mogelijk te maken. Gezien de grote invloed die een dergelijke stemming kan hebben op de toekomst van Moldavië, is het van vitaal belang dat het verkiezingsproces open en transparant verloopt – niet alleen voor het land zelf, maar ook voor zijn internationale betrekkingen, met name met de Europese Unie.
De afwijzing van aanvragen van een groot aantal Europese NGO’s die gespecialiseerd zijn in het bevorderen van transparantie in democratische processen, heeft echter de alarmbellen doen rinkelen. Niet alleen zijn veel aanvragen geweigerd op formalistische gronden, maar de afwijzingen zijn zonder duidelijke uitleg gegeven, waardoor deze organisaties weinig beroepsmogelijkheden hebben. Dit is gebeurd terwijl het stemproces, vooral voor Moldavische burgers die in het buitenland wonen, grotendeels binnen de Europese Unie plaatsvindt – waar de toekomst van het mogelijke EU-lidmaatschap van Moldavië van groot belang is.
Europese NGO’s belemmerd in waarnemen op EU-grondgebied
In veel gevallen ontvingen Europese NGO’s die een aanvraag indienden voor het waarnemen van de verkiezingen en het referendum geen enkele reactie van de CEC. Ondanks het feit dat ze alle nodige documentatie ruim op voorhand indienden, bleef een aanzienlijk aantal organisaties in het ongewisse, omdat hun aanvragen niet erkend of verwerkt werden. Dit gebrek aan communicatie onderstreept nog eens de ondoorzichtigheid van het registratieproces voor waarnemers.
Onder de organisaties wier aanvraag werd afgewezen, zijn verschillende zeer gerespecteerde NGO’s uit de hele EU, waaronder:
- Académie de Géopolitique de Paris
- Asociacion Principios (Madrid)
- The International Centre for Relations & Diplomacy (Londen en Brussel)
- Fundacion Fortius Espana
- Fundacion Sociedad Civil (Spanje)
- Instituto Trezeno (Portugal)
- History Heritage Humanity (Parijs)
- Samen voor de toekomst (Georgië)
Deze NGO’s, die bekend staan om hun werk voor het bevorderen van transparantie en democratisch bestuur, hebben een aanvraag ingediend om toezicht te houden op het stemmen in stembureaus voor Moldavische burgers die in de EU wonen. Het CEC wees hun aanvragen verrassend genoeg af, vaak met een beroep op al te formele of bureaucratische redenen.
Deze uitsluiting is vooral opvallend gezien de aard van het referendum. De burgers van Moldavië zullen niet alleen hun stem uitbrengen over hun volgende president, maar ook over een grondwetswijziging die de deur zou kunnen openen voor het uiteindelijke EU-lidmaatschap van Moldavië. En toch wordt het in de EU gevestigde organisaties onmogelijk gemaakt om deze cruciale stemming waar te nemen – binnen het grondgebied van de EU.
Deze tegenstrijdigheid is niet onopgemerkt gebleven. De organisaties die de status van waarnemer is ontzegd, slaan alarm en wijzen op het ondoorzichtige registratieproces van de CEC en het gebrek aan duidelijke richtlijnen voor potentiële waarnemers. Bovendien meldden verschillende organisaties dat ze zelfs nooit een reactie op hun aanvraag hadden ontvangen, ondanks het feit dat ze alle vereiste documenten ruim voor de officiële deadlines hadden ingediend.
Een ondoorzichtig en selectief registratieproces
De registratieprocedure voor officiële waarnemers is vanaf het begin vol problemen geweest. Organisaties die de verkiezingen en het referendum wilden volgen, werden geconfronteerd met een gebrek aan duidelijke instructies van de CEC, waardoor velen in verwarring raakten over hoe ze hun aanvraag moesten indienen. Dit gebrek aan transparantie, in combinatie met de selectieve aard van het goedkeuringsproces, heeft de vrees doen ontstaan dat alleen vooraf uitgenodigde organisaties de status van waarnemer krijgen.
Als we de lijst van goedgekeurde internationale waarnemers van de CEC bekijken, zien we dat er geen onafhankelijke organisaties zijn die gespecialiseerd zijn in democratisch toezicht. De lijst bevat weinig of geen onafhankelijke NGO’s die zich op eigen initiatief hebben aangemeld. In plaats daarvan lijkt het erop dat alleen organisaties die selectief zijn uitgenodigd door de CEC groen licht hebben gekregen om toezicht te houden op de verkiezingen. Dit wijst op een verontrustend patroon: de CEC laat alleen waarnemers toe die haar voorkeur genieten, in plaats van waarnemers die zich inzetten voor transparantie.
Zorgwekkend voor de democratie en de betrekkingen met de EU
Deze ontwikkeling roept kritische vragen op over de integriteit van het verkiezingsproces in Moldavië, vooral op een moment dat het land een grondwetswijziging overweegt die de relatie met de Europese Unie fundamenteel zou kunnen veranderen. De uitkomst van het referendum kan een cruciaal moment zijn voor de toekomst van Moldavië en de uitsluiting van Europese waarnemers – die in een ideale positie verkeren om neutraal en deskundig toezicht te houden – dreigt het vertrouwen in het proces te ondermijnen.
De situatie werpt ook een schaduw over de democratische geloofsbrieven van Moldavië. Internationale waarnemers spelen een cruciale rol bij het garanderen van vrije en eerlijke verkiezingen door een onpartijdige beoordeling van het stemproces te geven. Door dergelijke organisaties uit te sluiten, vooral die met een bewezen staat van dienst in het bevorderen van transparantie, schaadt de CEC niet alleen de geloofwaardigheid van de komende verkiezingen en het referendum, maar zet ze ook de relatie van Moldavië met de Europese Unie op het spel.
Een oproep tot nauwkeurig onderzoek
In het licht van deze ontwikkelingen moet de internationale gemeenschap het verkiezingsproces in Moldavië de komende weken goed in de gaten houden. De uitsluiting van onafhankelijke Europese NGO’s van waarneming bij het referendum over toetreding tot de EU, vooral binnen de EU-grenzen, moet tot ernstige bezorgdheid leiden. Deze acties zijn in tegenspraak met de ambities van Moldavië om toe te treden tot de Europese Unie, waar transparantie en democratisch toezicht fundamentele beginselen zijn.
De organisaties die werden afgewezen deelden documentatie over hun aanvragen en de afwijzingen die ze ontvingen. Screenshots van aanvragen en antwoorden van de CEC schetsen een beeld van een gebrekkig en ondoorzichtig systeem – een systeem dat onafhankelijk toezicht beperkt op een moment dat de democratische toekomst van Moldavië op het spel staat.
Nu de verkiezingen en het referendum naderen, valt nog te bezien of Moldavië zowel zijn burgers als de internationale gemeenschap kan verzekeren dat het proces vrij, eerlijk en open zal zijn.
