De recente protesten in Bangladesh met betrekking tot de hervorming van quota in overheidsbanen is niet de eerste dergelijke beweging. In 2018 voerden algemene studenten een grote beweging voor quota-hervormingen, waarna alle quota voor eerste- en tweedelijnsbanen werden afgeschaft door de regering van premier Sheikh Hasina. Zeven kinderen van vrijheidsstrijders dienden echter in 2021 een verzoekschrift in bij het Hooggerechtshof (HC) om de beslissing van 2018 aan te vechten. Hoewel de regering zich tegen het verzoekschrift verzette, vernietigde het HC vorige maand het besluit van 2018, waardoor de huidige protesten ontstonden.
De regering stond de vreedzame protesten van de studenten toe en deed tegelijkertijd een beroep op de vernietiging van de uitspraak van de HC. De regering riep de protesterende studenten ook op om te wachten tot de uitspraak van het Hooggerechtshof, oorspronkelijk gepland voor 7 augustus 2024. De reden hiervoor was dat de regering niet kon handelen in een prejudiciële zaak. In wezen streefden de regering en de studenten naar dezelfde uitkomst in deze zaak, waarbij de studenten de weg van vreedzame protesten kozen en de regering de juridische weg bewandelde.
Hoe kon deze vreedzame algemene studentenbeweging dan gewelddadig worden? Om deze vraag te beantwoorden is een beetje achtergrond nodig. Bezwaar tegen quota, vooral tegen quota voor vrijheidsstrijders, werd voor het eerst geuit door Islami Chatro Shibir (de studentenvleugel van Jamaat-E-Islami, een islamistische organisatie die is veroordeeld voor oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid) in 2013. Vanwege de extremistische bekendheid van de groep kreeg de kwestie echter niet veel aandacht.
Terwijl zowel de 2018 als de 2024 bewegingen werden georganiseerd door algemene studenten, waren Shibir, haar moederorganisatie Jamaat en hun bondgenoot de Bangladesh Nationalist Party (BNP) zeer geïnteresseerd in de uitkomst van de bewegingen. Het bijbedoeling van de cohort om het voorwendsel van het studentenprotest te gebruiken om geweld te ontketenen bleek duidelijk uit de openbare verklaringen van leiders van de BNP (Jamuna TV, 17 juli 2024) en haar studentenvleugel, Bangladesh Jatiyobadi Chatro Dal (Prothom Alo, 16 juli 2024). Ze namen hun toevlucht tot desinformatie en desinformatie via sociale media om een wig te drijven tussen de regering en de vreedzame studentendemonstranten. Zo werd een onschuldige opmerking van de premier over collaborateurs van de bevrijdingsoorlog van 1971 verkeerd weergegeven op sociale media om de protesterende studenten tegen de premier op te hitsen en te provoceren.
Het gevolg was dat er opruiende retoriek uit de protesten kwam, waarop Bangladesh Students League (BSL), de studentenfractie die gelieerd is aan de regeringspartij en die tot dan toe de beweging voor quota-hervormingen steunde, begon te reageren op die opmerkingen die niets met de beweging te maken hadden. Het is moeilijk te zeggen welke partij de eerste steen gooide, maar al snel braken er botsingen uit. Ondanks herhaalde oproepen van de regering om een dialoog aan te gaan, veranderden de vreedzame sit-ins van de demonstranten in dwangprogramma’s zoals wegblokkades. Bovendien ontstonden er botsingen tussen de demonstranten en BSL op verschillende universiteitscampussen.
Al snel werden de botsingen gewelddadig en infiltreerden niet-studenten (BNP, Jamaat en hun studentenvleugels) en namen de beweging volledig over. Daarom sprak de premier de natie toe en drong aan op terughoudendheid en verzekerde een gerechtelijk onderzoek naar de gewelddadige incidenten. Ze vroeg de studenten ook om geduld te hebben tot de uitspraak van het SC en hoopte dat ze gerechtigheid zouden krijgen van het Hof. Ondertussen vervroegde de Hoge Raad op verzoek van de regering de hoorzitting in hoger beroep naar 21 juli 2024.
Vanaf 18 juli 2024 werd het geweld echter buiten proporties opgeblazen en werd het duidelijk dat derde politieke actoren achter het geweld zaten onder het mom van de studentenbeweging. Openbare en privé-eigendommen, waaronder populaire openbare installaties zoals de metro, de verhoogde snelweg, humanitaire overheidsinstellingen zoals het rampenbestrijdingscentrum, ziekenhuizen en belangrijke installaties zoals de nationale omroep BTV en het nationale datacentrum werden systematisch aangevallen, vernield en in brand gestoken. In Narsingdi werd een gevangenis aangevallen en werden veroordeelde religieuze militanten vrijgelaten. De schaal van de vernielingen is ongekend.
De protesterende studenten hebben meerdere veroordelingen uitgesproken, zich gedistantieerd van de gewelddadigheden en derden gewaarschuwd om hun beweging niet te gebruiken voor hun bijbedoelingen. Om mensenlevens en eigendommen te redden, zag de regering zich genoodzaakt om een avondklok in te stellen en het leger in te zetten om de civiele autoriteiten te helpen.
Op 21 juli 2024 hoorde de Hoge Raad het beroep aan en kondigde zijn vonnis aan, waarbij de uitspraak van de Hoge Raad werd vernietigd. Het gaf ook richtlijnen aan de regering om de quota te hervormen. De regering heeft vervolgens de noodzakelijke kennisgeving gedaan volgens de richtlijnen van het Hooggerechtshof. De protesterende studenten hebben de beslissing verwelkomd.
Ondertussen zijn er veel levens verloren gegaan in de onrustige situatie in Bangladesh vorige week (waaronder onschuldige studenten, wetshandhavers, leden van de regeringspartij, aanvallers, onschuldige omstanders etc.). De regering heeft tot nu toe haar oprechtheid getoond in het onderzoeken van de dodelijke incidenten door het vormen van een gerechtelijke commissie onder leiding van een dienstdoende rechter van het Hooggerechtshof. De premier heeft in haar toespraak tot de natie ook verzekerd dat de wet streng zal worden toegepast op degenen die verantwoordelijk zijn voor de dodelijke incidenten, ongeacht hun politieke voorkeur of positie.
Dit is ongetwijfeld een moeilijke tijd voor Bangladesh. Maar het land is veerkrachtig. Nu de rust langzaam terugkeert, is het te hopen dat het land dit tragische hoofdstuk snel achter zich kan laten door ervoor te zorgen dat er verantwoording wordt afgelegd en collectieve genezing wordt gestimuleerd.
De auteur, Colin Stevens, is uitgever/hoofdredacteur van EU Reporter.
