Ondanks recente verbeteringen had de EU met haar miljardenfinanciering voor vluchtelingen in Turkije meer waar voor haar geld kunnen krijgen en meer effect kunnen sorteren, zo blijkt uit een verslag van de Europese Rekenkamer. Hoewel de 6 miljard euro kostende Faciliteit voor Vluchtelingen in Turkije de behoeften van vluchtelingen en hun Turkse gastgemeenschappen heeft aangepakt, lopen de gefinancierde projecten achter op schema en is het onzeker of ze zullen worden voortgezet als de EU-steun op is.
Door zijn geografische ligging is Turkije een belangrijk land voor de opvang en doorreis van vluchtelingen die naar Europa komen. De afgelopen tien jaar is hun aantal toegenomen, wat de sociale cohesie voor steeds grotere uitdagingen stelt. Het land herbergt momenteel meer dan vier miljoen geregistreerde vluchtelingen, waaronder meer dan 3,2 miljoen van Syrische afkomst; minder dan 5% woont in kampen. In 2015 richtte de EU de faciliteit op om 6 miljard euro humanitaire en ontwikkelingshulp aan het land te kanaliseren en te coördineren. De Commissie beheert de hulp tegen de achtergrond van de economische neergang van Türkiye en de verslechterende betrekkingen met de EU, mede door een terugval op het gebied van de rechtsstaat en de grondrechten.
“In een moeilijke politieke context heeft de EU-vluchtelingenfaciliteit in Turkije relevante steun verleend aan vluchtelingen en gastgemeenschappen“, aldus Bettina Jakobsen, het ERK-lid dat de controle leidde. “Maar we zouden meer waar voor ons geld kunnen krijgen en meer impact, en het is nog lang niet zeker wat er met de projecten in Türkiye zal gebeuren als de EU-steun op is.“
Naar aanleiding van de aanbevelingen die de controleurs al in 2018 hadden gedaan, heeft de Commissie de werking van de faciliteit verbeterd. Om de kritiek uit het verleden aan te pakken, heeft zij de projecten die vluchtelingen geld geven aanzienlijk verbeterd, wat leidde tot besparingen van ongeveer 65 miljoen euro. Daarnaast heeft zij de administratieve kosten verlaagd, waardoor er meer geld naar de eindbegunstigden kon gaan. De Commissie heeft echter niet systematisch beoordeeld of de projectkosten redelijk waren, waardoor de efficiëntie in gevaar komt.
In het algemeen zorgde de EU-steun voor snelle financiering en aanzienlijke investeringen om de druk op de gezondheidszorg, het onderwijs en de gemeentelijke infrastructuur te verlichten die werd veroorzaakt door de grote instroom van vluchtelingen in het land, en om spanningen op de arbeidsmarkt te voorkomen. De ontwikkelingsprojecten liepen echter grote vertragingen op om verschillende redenen, zoals strengere bouwvoorschriften, de COVID-19 pandemie en de stijgende inflatie. Ook de verwoestende aardbevingen in het land in 2023 hadden grote gevolgen voor de projecten, hoewel de Commissie snel reageerde.
De geplande projecten, zoals beroepsopleiding en bedrijfsondersteuning voor vluchtelingen, werden over het algemeen uitgevoerd. Het toezicht was echter ontoereikend, omdat de impact niet werd gemeten. Er was bijvoorbeeld geen follow-up van de latere werkgelegenheid of bedrijfsstatus van de vluchtelingen. Ook werden er nieuwe scholen voor vluchtelingen gebouwd, maar de controleurs konden van het Turkse ministerie niet voldoende gegevens krijgen om de impact ervan op de begunstigden te beoordelen.
De duurzaamheid van EU-interventies en het mede-eigenaarschap van Türkiye zijn van het grootste belang, dus werkt de Commissie aan de overdracht van projecten aan de Turkse autoriteiten. De Commissie is er echter alleen in geslaagd de duurzaamheid van infrastructuurprojecten zoals scholen en ziekenhuizen te waarborgen, maar niet die van sociaaleconomische steun (d.w.z. banen), terwijl haar vlaggenschipprojecten op het gebied van onderwijs en gezondheidszorg zonder EU-steun niet zeker zullen worden voortgezet. De uitvoerende macht van de EU heeft ook geprobeerd om het werkklimaat voor internationale ngo’s te verbeteren, maar het gebrek aan politieke wil bij de nationale autoriteiten tempert het effect van haar inspanningen.
De EU-hulp via de vluchtelingenfaciliteit in Turkije is afhankelijk van de naleving door Türkiye van de verklaring van de EU en Turkije van 2016. 6 miljard euro – de helft uit de EU-begroting en de helft van de lidstaten – werd beschikbaar gesteld in twee gelijke tranches in 2016-2017 en 2018-2019; in totaal is meer dan 5 miljard euro uitbetaald. De EU blijft de vluchtelingen in Türkiye ook op andere manieren steunen, bijvoorbeeld door 3 miljard euro extra uit andere EU-begrotingsinstrumenten te gebruiken voor belangrijke acties in het kader van de faciliteit (d.w.z. bovenop de 6 miljard euro). De controleurs hebben eerder het humanitaire onderdeel van de faciliteit beoordeeld en opgeroepen tot een betere prijs-kwaliteitverhouding – zie speciaal verslag 27/2018. Bij de vervolgcontrole richtten zij zich op het onderdeel ontwikkeling van de faciliteit.
