Het aantal waarschuwingen van Westerse militaire en politieke topambtenaren over een dreigende oorlog is ontelbaar. In de publieke opinie wordt vaak onmiddellijk de sprong gemaakt naar “we moeten onze verdediging versterken” of, in het ergste geval, “ze komen op voor hun eigen belangen”. – schrijft Marc Thys voor EGMONT – Het Koninklijk Instituut voor Internationale Betrekkingen.
Deze reactie is symptomatisch voor het feit dat we, vooral in West-Europese samenlevingen, de taal van de macht vergeten zijn. Macht, vooral de Amerikaanse veiligheidsparaplu waaronder we nog steeds leven, was en is transparant voor Westerse landen. Zo transparant dat wij, als West-Europeanen, dachten dat het vanzelfsprekend was en dat onze veiligheid en positie in de wereld onomkeerbare zekerheden waren. Ons samenlevingsmodel was “superieur” en zou dat altijd blijven. Hierdoor werd de taal van de macht onbegrijpelijk voor veel West-Europese politici en zeker voor de bevolking in het algemeen.
Macht is geen vies woord. Maar in onze samenleving werd het vaak wel zo gevoeld en geïnterpreteerd. Macht kon alleen maar misbruikt worden. Maar als je positieve veranderingen teweeg wilt brengen, heb je macht nodig. En vandaag de dag is macht opnieuw de taal van de internationale politiek geworden. Een taal die we goed moeten begrijpen en opnieuw moeten durven spreken. Om dingen ten goede te veranderen. Om de kerntaak van een overheid, het waarborgen van de veiligheid van haar burgers, zo effectief mogelijk uit te voeren.
Als je macht wilt gebruiken, moet je je machtsinstrumenten kennen en ze gecoördineerd inzetten. Het probleem ontstaat al bij het begrijpen van de machtsinstrumenten. Een sterke en veerkrachtige samenleving is zeker niet alleen afhankelijk van een sterk militair instrument. De eenvoudigste theorie van machtsinstrumenten spreekt van vier: diplomatiek, informatief, militair en economisch. Gemakkelijk te onthouden door het acroniem DIME. Als we Europa en de EU in het bijzonder analyseren, is de situatie niet optimistisch. Diplomatiek gezien is het niet eenvoudig om met één stem te spreken. We worstelen dagelijks met aanvallen van desinformatie, kunnen geen krachtig antwoord geven en zien een zeer lage bereidheid onder de West-Europese bevolking om onze welvaart te verdedigen. Militair gezien missen we geloofwaardigheid, onder andere door onze zeer beperkte logistieke diepte en middelen, maar gelukkig zijn we (nog steeds) een economische reus.
Macht is echter het product van deze factoren. Onze basiskennis van wiskunde leert ons dat als een van de factoren in een product nul of bijna nul is, het product ook nul of bijna nul is. Hetzelfde geldt voor macht. De geprezen Europese Soft Power heeft weinig effect als er geen fundament van Hard Power aan ten grondslag ligt. Voor een continent dat mondiale belangen heeft en zijn vrede en welvaart wil beschermen, vereist dit niet alleen een geloofwaardig en waar nodig inzetbaar militair instrument, maar ook een sterke diplomatie die met één stem spreekt en wereldwijd allianties kan smeden, met een door de bevolking gedragen boodschap over waar we voor staan, en een economie die autonoom en onafhankelijk is zonder in isolationisme te vervallen.
Strikt genomen is het versterken van het militaire instrument het eenvoudigste van de vier. Het kan relatief gemakkelijk worden vertaald in mensen en middelen. Het gaat om tastbare acties. Net als bij verandermanagement is het ongrijpbare de uitdaging. De noodzakelijke culturele verandering en het begrip moeten doordringen tot wat we in al deze machtsinstrumenten moeten versterken. Het is DE politieke uitdaging, ongeacht de lokale agenda’s die onze verkiezingsprogramma’s kenmerken. Het gaat om het behoud van de fundamenten van onze welvaartsstaat. Het behoud van de inclusieve politieke en economische instellingen die we kennen[1]. Economisch, het beschermen van privé-eigendom, een onpartijdig rechtssysteem, openbare diensten die commercieel en financieel gelijke kansen bieden en gelijke kansen voor elke burger garanderen. Politiek: de kracht van creatieve vernietiging de vrije loop laten, een parlementaire traditie in stand houden die de verdeling van de macht respecteert en dient als controlemechanisme tegen misbruik en toe-eigening van macht, en zo een gelijk speelveld creëren voor elke burger.
Akkoord, dit is een ideaalbeeld waar nog werk aan de winkel is binnen ons eigen politieke systeem. Maar de bewondering van sommigen voor het Russische model, gelijk aan een religieuze fascistische kleptocratie, en het afschilderen als de stralende toekomst is verbijsterend. Het is echter wat de extremen in ons politieke landschap, van welke oriëntatie dan ook, in wezen doen. De geschiedenis leert ons echter dat we geen welvaart en vrede zullen vinden in de extremen van religie, klasse en natie[2]. Uitersten verdelen de samenleving altijd in twee kanten, waarvan er in het beste geval één “heropgevoed” moet worden: gelovigen en ongelovigen, rijk en arm, inheems en vreemd. Tweedracht en verdeeldheid in de samenleving zijn inherent aan deze ideologieën. Het is een recept voor angst voor medeburgers en de overheid, wat resulteert in de afbrokkeling van ons sociale weefsel.
Het is dus aan het politieke midden om de taal van de macht opnieuw te leren en te spreken. Om deze extremen af te snijden. Een macht gebaseerd op moreel gezag geaccepteerd door de bevolking en met een visie die perspectief biedt[3]. Waar macht en beschikbare instrumenten worden ingezet voor het welzijn van de hele gemeenschap, met de zekerheid dat het nooit perfect zal zijn. Maar bovenal, waar macht niet wordt gebruikt zoals in autoritaire regimes, afhankelijk van iemands geloof, afkomst of positie in de samenleving. In de wereldgeschiedenis heeft geen enkele samenleving zo lang vrede gekend en zo’n welvaartsniveau bereikt als de Europese. We hebben veel te beschermen. Laten we ons daarvan bewust zijn. Anders zullen ook wij bezwijken onder de ijzeren wet van de oligarchie, waar nieuwe leiders oude regimes omverwerpen met beloften, maar uiteindelijk niets van die beloften nakomen.
[1] Daron Acemoglu en James Robinson, “Waarom sommige landen rijk zijn en andere arm”, p 416 en volgende.
[2] Mark Elchardus, “RESET, over identiteit, gemeenschap en democratie”, p 145
[3] Edward Hallett Carr, “De twintigjarige crisis, 1919-1939”, p. 235-236.
Dit artikel werd ook in het Nederlands gepubliceerd in de Knack.
