PARIJS. 29 november. Europese politici hebben Kazachstan vaker bezocht. Minder dan een maand geleden is de voorzitter van de Europese Raad Charles Michel in het land aangekomen, de andere dag is de hoge vertegenwoordiger van de EU voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid, vice-voorzitter van de Europese Commissie Josep Borrel, in Astana aangekomen. Een aantal andere hooggeplaatste Europeanen heeft in deze periode op afstand gesprekken van verschillende aard gevoerd met de leiders van Kazachstan. Wat is de reden voor deze ongekende belangstelling van de Europeanen voor het Centraal-Aziatische land en wat betekent dit voor de wereldpolitiek?
Nadat bijna het gehele politieke establishment van de Europese Unie in Kazachstan was ontvangen, met persoonlijke bezoeken op hoog niveau of vergaderingen op afstand via videoverbinding, besloot de president van Kazachstan zelf naar Frankrijk te vliegen. Om de duidelijke vooruitgang van de samenwerking met de oude wereld te consolideren.
Tokajev kwam naar Parijs in een moeilijke geopolitieke situatie. De G20-top is net afgelopen, waar de leiders van de landen in het slotcommuniqué vrijwel unaniem de oorlog in Oekraïne hebben veroordeeld. Maar het is onwaarschijnlijk dat deze omstandigheid de betrekkingen tussen Kazachstan en Frankrijk zal beïnvloeden. President Tokajev heeft herhaaldelijk kritiek geuit op het Russische buitenlandse beleid. Wat waren zijn uitspraken waard op het forum in St. Petersburg.
Astana heeft officieel een “neutrale” positie ingenomen in het conflict en botweg geweigerd de “quasi-staatsgebieden” van de Krim, Donetsk, Lugansk, enz. te erkennen. In feite heeft deze “neutraliteit” een andere kant: sinds het begin van de oorlog heeft Kazachstan de diplomatieke samenwerking met Oekraïne opgevoerd en herhaaldelijk humanitaire hulp naar dit land gestuurd.
President Tokajev informeerde over het standpunt van Kazachstan op de internationale agenda tijdens de top van de Organisatie van Turkse Staten in Samarkand. “… Kazachstan steunt krachtig de territoriale integriteit van alle staten en acht het tevens noodzakelijk dat het VN-Handvest strikt wordt nageleefd. Dit is een noodzakelijk beginsel dat volledig overeenstemt met de fundamentele belangen van ons land. Daarom zullen wij aan dit beginsel prioritaire aandacht besteden”, aldus de Kazachse leider.
Astana heeft zich eigenlijk al ontworsteld aan de overheersende invloed van Moskou en bouwt met succes aan een nieuw systeem van betrekkingen met de wereld, zijn nieuwe “multi-vector”. In het kader van Frankrijk wordt dit bevestigd door het in 2021 genomen besluit tot jaarlijks overleg tussen de ministeries van Buitenlandse Zaken.
Wat het politieke aspect van de ontmoetingen in Parijs betreft, hoeven we geen moeilijkheden te verwachten. Sinds het begin van zijn presidentschap heeft Tokajev een koers uitgezet voor de werkelijke democratisering van het land : vermindering van de politieke invloed van de instelling van het presidentschap en vergroting van de rol van het parlement in het leven van het land. Dit past volledig in het paradigma van de Europese politieke waarden, waarin Frankrijk traditioneel een sterke positie inneemt.
Het samenvallen van de politieke waarden draagt alleen maar bij tot de versterking van de economische samenwerking. De EU is de grootste investeerder in de economie van Kazachstan met een totale investering van 160 miljard dollar. Kazachstan is op zijn beurt de belangrijkste handelspartner van de EU in de regio met een bilaterale handelsomzet van 24 miljard dollar. Momenteel zijn meer dan 170 Franse bedrijven vertegenwoordigd in Kazachstan, waarvan de bekendste zijn: Total, Danon, Alstom, Orano. En in mei 2021 werd de routekaart van de Kazachs-Franse economische samenwerking tot 2030 ondertekend.
Een apart artikel moet gewijd worden aan de omvang van de humanitaire samenwerking. Op dit gebied werkt Kazachstan al lang en zeer nauw samen met zowel de EU in het algemeen als Frankrijk in het bijzonder.
In het algemeen kwam Tokajev naar Frankrijk met een nogal zware bagage aan samenwerking, die uiteraard zal worden aangevuld met nieuwe overeenkomsten. In Europa wordt op hem gewacht. Europese politici staan bekend om hun pragmatisme. Zij beseffen terdege dat een stabiel en sterk Kazachstan, gelegen in het centrum van Eurazië, voor hen een belangrijke partner in deze regio is. En de gunstige geografische ligging biedt hun de mogelijkheid om toegang te krijgen tot de grote markten van de buurlanden, die alle terreinen van het leven beïnvloeden.
De oorlog in Oekraïne en de politieke en economische gevolgen daarvan hebben de Europese Unie en Centraal-Azië dichter bij elkaar gebracht. We zijn nu niet alleen getuige van een nieuwe vormgeving van de mondiale energiemarkt, maar ook van de herziening van oude politieke banden en de opbouw van nieuwe economische modellen. En te oordelen naar de context van wat er gebeurt tussen de EU en Centraal-Azië, met name Kazachstan, zijn het deze betrekkingen die een nieuwe dimensie krijgen, waarvan we de omvang nog niet volledig kunnen inschatten.
Het is in ieder geval duidelijk dat Kazachstan en andere Centraal-Aziatische landen onder de huidige omstandigheden de kans om een nieuwe trend in de betrekkingen met de Europese partners te consolideren, niet voorbij zullen laten gaan. Deze ontwikkeling belooft voor beide partijen voordelen op te leveren.
Tegelijkertijd is het niet de moeite waard te verwachten dat Kazachstan en de rest van de Centraal-Aziatische maatschappij zich radicaal naar het westen zullen keren. De landen van de oostelijke mentaliteit zijn in staat om zelfs in dergelijke moeilijke geopolitieke omstandigheden een evenwicht te bewaren. Kazachstan demonstreert deze vaardigheid perfect. Astana verdedigt zijn onafhankelijkheid, versterkt zijn handdrukken met het Westen en slaagt erin constructieve betrekkingen met zijn buren te onderhouden.
Het multi-vectorale karakter dat tot voor kort scepticisme veroorzaakte bij ervaren wereldpolitici en niemendalletjes met beschuldigingen van naïviteit, blijkt echt te bestaan. En misschien wordt het de basis van een nieuwe wereldorde, waarin alleen diegenen die niet leven volgens het principe “allen tegen allen” comfortabel kunnen bestaan.
