Rusland is Oekraïne binnengevallen, en nu lijdt het Zuiden honger. Terwijl het geweld aanhoudt, leggen de nationale regeringen Rusland sancties op. Een onbedoeld gevolg van deze sancties is echter de astronomische stijging van de voedselprijzen in de ontwikkelingslanden – schrijft Bruno Roth
Als EU-beleidsmakers strategieën blijven uitstippelen om Rusland te straffen en tegelijk de broodnodige steun aan Oekraïne te verlenen, moeten ze rekening houden met dit rimpeleffect en met de levens die op het spel staan.
Van Zuid-Amerika tot Oost-Azië zijn protesten uitgebroken, waarbij mensen om steun schreeuwen nu voedsel onbetaalbaar wordt. Landen hebben te maken gehad met protesten van zowel boeren als burgers als reactie op de verhogingen van de voedselprijzen door de overheid. Volgens het Internationaal Monetair Fonds bestaat de inflatiemand van veel ontwikkelingslanden voor 50 procent uit voedsel, waardoor het huidige voedseltekort een onevenredig grote impact heeft op ontwikkelingslanden. De opkomende markten hebben het moeilijk en de regeringen zien zich genoodzaakt drastische maatregelen te nemen om massale hongersnood te voorkomen. De Wereldbank had voor 2022 een groei van 6,3 procent voorspeld voor de opkomende economieën; op basis van het huidige traject komt de nieuwe raming echter uit op slechts 4,6 procent.
In 2020 bereikte de voedselonzekerheid een recordhoogte: 150 miljoen mensen werden geclassificeerd als acuut voedselonzeker. 2021 brak dit record met bijna 40 miljoen mensen, en 2022 zal geen uitzondering zijn, waarbij deze statistieken nog worden verergerd door de Russische invasie. Oekraïne en Rusland produceren samen ongeveer 30 procent van ‘s werelds gerst- en tarwe-export, evenals 15 procent van de mondiale maïstoevoer en 65 procent van de zonnebloemzaadolie. Zij zijn ook verantwoordelijk voor een derde van ‘s werelds kalium- en ammoniakproductie, die beide essentiële bestanddelen van kunstmest zijn. De twee landen samen produceren 12 procent van de wereldwijde calorieconsumptie.
Na het begin van de invasie stegen de prijzen van meststoffen en voedselgrondstoffen met 20 tot 50%. Het Wereldvoedselprogramma heeft gewaarschuwd dat het aanhoudende voedseltekort het niveau van de Tweede Wereldoorlog kan overtreffen en dat voedselrantsoenering spoedig een noodzaak kan worden. Dit zal ongetwijfeld, zij het onbedoeld, tot massale sociale onrust leiden.
Niet alleen heeft de invasie de productie ontwricht, maar de gevolgen voor de bevoorradingsketens en -operaties hebben ook de scheppings- en distributiekanalen effectief geblokkeerd, wat verder bijdraagt tot de sterke prijsstijging. Zonder betaalbare toegang tot meststoffen zijn ontwikkelingslanden, met name in Afrika, bijvoorbeeld niet in staat hun eigen producten te verbouwen en kunnen zij zich ook geen voedselimport veroorloven. De productie die doorgaat wordt ernstig beperkt door de stijgende kosten, en de voedselopbrengst daalt met maar liefst 15 procent door de verminderde toegang tot kunstmest. De kosten van synthetische voedingsstoffen blijven stijgen en het gebruik van minder meststoffen brengt het extra risico met zich mee dat het voedsel van mindere kwaliteit is. De inval van Rusland in Oekraïne heeft bijna 20 procent van de wereldwijde export van voedingsstoffen afgesneden, wat bijdraagt tot een reeds aanhoudende crisis. Dit brengt het gesprek weer op sancties.
Hoewel sancties tegen Russische ondernemingen en entiteiten een essentieel geopolitiek instrument zijn, is de overstap van algemene sancties naar slimme sancties een belangrijke stap die de EU-besluitvormers moeten overwegen. Dit betekent dat sancties moeten worden geformuleerd die de druk op Rusland maximaliseren en tegelijkertijd de collaterale schade zoveel mogelijk beperken. De honger in de wereld neemt voortdurend toe en heeft een historisch hoogtepunt bereikt. Dit is nog verergerd door de Covid-19-pandemie, waarvan het herstel zeer traag verloopt, en de ongelijke gevolgen van deze mondiale gezondheidscrisis hebben veel ontwikkelingslanden al in een precaire financiële situatie gebracht.
De prijzen blijven stijgen zonder dat het einde in zicht is, en het ergste van de crisis moet nog komen. Terwijl de nationale regeringen hun best doen om de rentevoeten en de lonen aan te passen, balanceren zij ook met de wereldwijde inflatie en de internationale druk om zich tegen Rusland te verzetten. Schendingen van de mensenrechten kunnen niet door de vingers worden gezien, en het is van essentieel belang dat de internationale gemeenschap zich achter het Oekraïense volk schaart. Maar terwijl Russische sancties zonder onderscheid worden opgelegd, worden de essentiële functies van Russische landbouwbedrijven in de wereldwijde voedselsystemen belemmerd.
Oekraïne helpen en Rusland straffen kan en moet gebeuren zonder miljoenen mensen op te offeren aan voedseltekorten. Ondervoeding en hongersnood zijn nu al ernstige problemen in opkomende markten en willekeurige sancties helpen daar niets aan. De huidige EU-sancties hebben zelfs sommige in de EU gevestigde meststoffenbedrijven, zoals het Antwerpse EuroChem, verboden zaken te doen wegens Russische connecties, wat alleen maar bijdraagt tot verdere verstoringen van de toeleveringsketen. Europese bedrijven zijn verplicht zich aan deze sancties te houden, hoewel de negatieve gevolgen ertoe hebben geleid dat de EU overweegt de sancties tegen bepaalde entiteiten en personen met een bijzonder grote impact, zoals bijvoorbeeld de eigenaars van EuroChem, op te heffen.
De lopende dialogen tussen Rusland en Oekraïne, bemiddeld door derde landen, zijn bedoeld om enkele graanvoorraden vrij te maken, maar dit is slechts een tijdelijke remedie. Aangezien de prijzen blijven stijgen, is een hervatting van de voedselinvoer niet voldoende om de voedselzekerheid te garanderen. Alleen slimme sancties tegen de landbouw en met name tegen kunstmestbedrijven zullen miljoenen onschuldige en weerloze mensen in Oekraïne en de rest van de ontwikkelingslanden helpen beschermen. Als dit niet gebeurt, zullen de ontwikkelingslanden de landbouwautonomie blijven ontberen die nodig is om hun bevolking te voeden.
Bruno Roth is een levenslange geschiedenisstudent en een voormalig technisch schrijver bij Allianz Duitsland. Bruno is nu weer thuis in zijn geboorteland Zwitserland en volgt zijn passie voor journalistiek.
