De medewerkers van Dozhd, het onafhankelijke Russische tv-station, hadden op 1 maart crisisberaad in hun kantoor in Moskou toen een lid van de veiligheidsdienst binnenkwam en de vergadering onderbrak. Hij vertelde hen dat de eigenaar van het gebouw had gezegd dat speciale politie-eenheden op weg waren naar het kantoor. “We hadden ongeveer drie minuten om de wachtwoorden te veranderen, uit te loggen van onze apparaten en gewoon te rennen,” zei Konstantin Goldenzweig, een verslaggever.
Die avond had Ekaterina Kotrikadze, de adjunct-hoofdredacteur van de zender, zich naar huis gehaast nadat ze haar persoonlijke televisieshow om 20.00 uur had afgerond, om haar babysitter af te lossen, toen ze hoorde dat het online gedeelte van de televisiedienst waar ze voor werkte, genaamd Dozhd, [Regen, in het Russisch] was gesloten door het Russische bureau van algemene aanklagers. Het gevaarssignaal voor beide journalisten was duidelijk – schrijft Nick Kochan.
“Ik was er zeker van dat mijn man (de hoofdredacteur Tikhon Dzyadko) en misschien ikzelf ook achter de tralies zouden belanden, als we het land niet zouden verlaten,” zei Kotrikadze.
De zender had geweigerd in te gaan op de eis van de regering om de Oekraïense aanval die een week eerder was begonnen een “technische militaire operatie” te noemen en geen oorlog. Dit betekende dat ze gebonden zouden zijn aan een wet die door de Russische Doema werd aangenomen en die de staat de bevoegdheid geeft om hen voor 15 jaar op te sluiten wegens “nepnieuws”.
De gebeurtenissen gingen nu snel toen het personeel schatte dat ze niet meer dan zes uur hadden om de Russische grens te bereiken en zich buiten het land in veiligheid te brengen. Konstantin reisde met zijn twee kinderen per auto, bus en boot (omdat vluchten onbetaalbaar waren) om in Stockholm te komen. Dzyadko en Kotrikadze vonden vluchten naar Istanbul en vervolgens Tblisi in Georgië met hun twee kinderen.
Hun leven als Ruslands meest objectieve communicatoren werd onderbroken. Nu ze zich buiten hun thuisland bevinden, bekijken de medewerkers van Dozhd hoe ze de dienst kunnen herstellen.
Deze journalisten zijn fel gekant tegen de Russische oorlog in Oekraïne — ze staan erop het woord ‘oorlog’ te gebruiken, ondanks het verbod van de Russische autoriteiten op het gebruik ervan — terwijl hun publiek hen massaal schrijft, via e-mail, Instagram en sms, en de terugkeer van hun zender eist, zodat ze de feiten over de oorlog kunnen vernemen.
Kotrikadze vertelde me vanuit Tblisi: “Ik heb nog nooit zo’n groot verzoek gehad van duizenden, zo niet miljoenen mensen die me persoonlijk vragen om iets te doen, om iets op te zetten, om hen informatie te geven omdat ze ons vertrouwen. Ze zijn bereid om ons overal te zien. Dit geeft ons een enorme verantwoordelijkheid.”
Dozhd toonde zijn vastberadenheid om onafhankelijke journalistiek na te streven vanaf zijn allereerste begin. Het werd in 2010 opgericht door Natalia Sindeyeva, een journaliste en mediamanager, net een jaar voordat de protesten tegen het regime van Vladimir Poetin de straten van Moskou raakten, in 2011 en 2012. Hun verslaggeving werd breed bekeken. ‘We hebben deze protesten heel aandachtig verslagen,’ zei Goldenzweig.
“We probeerden zo objectief mogelijk te zijn en we probeerden altijd te zeggen wat andere collega’s van mainstream stations niet vermeldden,” zei Goldenzweig. Deze benadering van het nieuws leek al vroeg enige steun te krijgen van leiders van de Russische regering, zoals Dmitry Medvedev, de president tussen 2008 en 2012, die ermee instemden te worden geïnterviewd. De vergelijking met de repressie van vandaag is scherp.
De eerste stappen van de autoriteiten om Dozhd te onderdrukken kwamen in 2014, toen de berichtgeving over de oorlog op de Krim ertoe leidde dat het van de ether- en satelliettelevisiekanalen werd gehaald.
De terugkeer van Alexei Navalny uit Duitsland naar Rusland op 17 januari 2021 betekende het begin van een nieuwe repressie van het station. De oppositieparlementariër was vergiftigd en met succes behandeld in een Duits ziekenhuis. Een golf van protesten bereikte de straten van Moskou en Dozhd maakte er zijn topverhaal van. Navalny werd in 2021 tot 3,5 jaar gevangenisstraf veroordeeld en in maart 2022 tot 9 jaar gevangenisstraf.
Het station werd na het Novalny-proces verwijderd uit de mediapool van journalisten van het Kremlin. De journalisten verzetten zich tegen de bewering dat zij Novalny-aanhangers waren. We versloegen het [Navalny’s proces] als journalisten en we probeerden verschillende gezichtspunten te krijgen. Toen de rally’s in Moskou begonnen, waren we erbij, we hebben alle protesten in Moskou en in verschillende steden verslagen,” zei Kotrikadze. Dozhd besteedde meer aandacht aan Navalny’s proces en de daaropvolgende protesten dan alle andere media, zei ze. Ondanks hun verwijdering uit de pool bleven de kantoren van Dimitri Peskov, de persvoorlichter van Poetin, en Sergej Lavrov, de minister van Buitenlandse Zaken, wiens standpunt op de zender werd weergegeven, in contact met senior Dozhd-redacteuren.
De druk op het kanaal werd op vrijdag 20 augustus 2021 opgevoerd, toen Dozhd werd aangemerkt als een “vijand van de staat”, waarmee werd geïnsinueerd dat de zender banden had met buitenlandse mogendheden zoals de VS, Duitsland of het VK. Het was een waarschuwing aan de kijkers dat ze het op eigen risico bekeken. De zender bleef uitzenden, omdat hij was ontsnapt aan de schadelijker aanduiding “extremistische organisatie”, die tot een totaal verbod zou hebben geleid. Kotrikadze zei: “We konden nog steeds doorgaan met ons werk.”
De aanduiding ‘staatsvijand’ werd verspreid over de alternatieve media. Meduza bijvoorbeeld, een ander onafhankelijk medium, werd op dezelfde manier bestempeld, waardoor het in financiële moeilijkheden kwam. “Hun partners trokken zich terug. Niemand wilde geassocieerd worden met een buitenlandse agent,” zei Kotrikadze. Een ander doelwit was Ekho Moskvy, een alternatief radiostation dat ook zeer populair was, zij het bij een liberale kern. Er zij op gewezen dat de kijkcijfers van de officiële staatsmedia veel hoger liggen dan die van deze alternatieve stemmen.
De economie van Dozhd was veerkrachtiger, omdat het werd gefinancierd door abonnementen en de middelen had om door te gaan. Het aantal abonnees op het kanaal steeg zelfs dramatisch nadat het als buitenlandse agent was aangemerkt, aldus Kotrikadze. Ook het aantal kijkers op het YouTube-kanaal groeide spectaculair, met drie miljoen op het hoogtepunt.
De redacteuren van Dozhd hadden in deze maanden contact gezocht met het regime en zelfs verslag gedaan van het standpunt van het regime. Maar op 27 februari werden deze banden abrupt verbroken. “De communicatie met Peskov is gestopt. Ik heb hem een paar keer ge-sms’t met het verzoek om een interview, maar hij kwam nooit bij me terug. Ik had ook actief gecommuniceerd met Maria Zakharova, de vertegenwoordigster van het ministerie van Buitenlandse Zaken. Ook dit is gestopt”.
Kotrikadze had Zakharova ontmoet toen ze in New York bij de media werkte. “Ze kwam regelmatig op bezoek en we hebben zelfs een keer samen koffie gedronken, gewoon voor een praatje. Ik stuurde haar sms’jes om dingen te bespreken, en we hadden een normale communicatie, ondanks het feit dat ik een hekel heb aan haar positie en zij aan de mijne,” zei ze.
De oorlog tegen het Dozhd-personeel werd grimmig toen de telefoonnummers van de redacteuren uitlekten op sociale media. Dit leidde tot een lawine van haatberichten en contacten, veelal afkomstig van mensen die beweerden aanhangers te zijn van Ramzan Kadyrov, de beruchte wrede Tsjetsjeense leider.
“Ik betwijfel of deze mensen inderdaad van plan waren om mij aan te vallen, te slaan of te doden. Ze bedreigden me alleen maar om me nog ongeruster, geïrriteerder… bang te maken en het was een vreselijk iets. Wanneer je telefoon 10 uur non-stop begint te rinkelen, en je sms’jes krijgt met bedreigingen tegen mijn moeder, en mijzelf, … nou ja verschrikkelijke dingen. Ze probeerden mijn sociale media te hacken. Ik had 1.600 berichten pogingen om mijn sociale media-accounts overal te hacken,” zei Kotrikadze.
De sluiting van de website op 1 maart was voor Sindeyeva het definitieve signaal dat het tv-kanaal samen met de sociale netwerken moest sluiten. Om de persoonlijke en andere gegevens van het personeel te beschermen, wilde ze dat haar hele aanwezigheid werd gewist.
“We hadden een grote, laatste uitzending bij ons op Zoom en we hebben afscheid genomen en we hebben ook gezegd dat we hoopten dat het een tijdelijke beslissing was, laten we zien”, zei Kotrikadze.
De journalisten van Dozhd hebben elk dramatische verhalen over hun vlucht uit Rusland.
Konstantin’s vertrek uit Rusland naar Stockholm was dramatisch. “We konden ons geen vlucht veroorloven dus besloten we met de auto te gaan. De kinderen en ik en een ander familielid reden met de auto tot aan de Letse grens. We vonden een grensovergang, maar duizenden Russen probeerden het land te verlaten. Er stonden enorme rijen auto’s en voetgangers die te voet probeerden over te steken. Dus vonden we de meest afgelegen grensovergang in het midden van nergens – achter een halfdode Russisch dorp en bossen.”
Hij vervolgde: “Ons familielid bracht ons midden in de nacht naar de oversteekplaats. We namen onze bagage mee en liepen erheen, eerst door de Russische grens en daarna door de Letse. Na twee uur van de nodige procedures werden we opgepikt door een ex-collega van mij die in Letland woont, en zij reed ons de hele nacht door naar haar huis in Riga, waar we de nacht doorbrachten. Daarna gingen we per bus en trein naar Stockholm.”
De meeste journalisten van Dozhd gingen naar Georgië, waar de toegang verre van gemakkelijk was. Grenspersoneel ondervroeg hen minstens een uur voordat ze werden toegelaten. Aan één werd de toegang helemaal geweigerd. Zij kregen de duidelijke boodschap dat zij niet welkom waren. Dit kan weinig verbazing wekken, aangezien het land sterk afhankelijk is van de Russische economie en zich heeft verzet tegen het opleggen van internationale sancties.
“We weten dat we hier niet welkom zijn. Ze willen niet dat dit project hier wordt gevestigd. We verhuizen ergens anders heen.” Het personeel van Dozhd zegt dat ze een aantal opties overwegen en zich nog op één moeten vastpinnen.
Werken voor Dozhd was een manier van leven geworden voor de journalisten en ze zouden het niet gemakkelijk opgeven, zei Goldenzweig. . “Dit was meer dan een zaak. Dit was een manier van leven. We hadden een doel voor ogen. Het was erg pijnlijk om het te moeten sluiten. Maar het is te belangrijk geworden voor ons en voor onze kijkers om er niet voor te zorgen dat het terugkeert, in welke vorm dan ook,” zei hij.
