De EU staat op het punt een nieuw tijdperk van proactiviteit in Afrika in te gaan. Tegelijkertijd wordt Afrika overspoeld door de vraag naar een nieuwe golf van jeugdig, op banen gericht leiderschap. De EU moet het potentieel van dit nieuwe soort leiderschap aangrijpen als zij de betrekkingen met succes nieuw leven wil inblazen.
Sinds Frankrijk het voorzitterschap van de EU op zich heeft genomen, heeft het van Afrika een topprioriteit gemaakt om te bewijzen dat het blok een belangrijke wereldspeler blijft. Bij de presentatie van de plannen van Frankrijk voor het EU-voorzitterschap in december 2021 zei president Macron dat hij “een economische en financiële “New Deal” met Afrika” wilde sluiten om de “vermoeide” relatie tussen de twee continenten nieuw leven in te blazen.
De top EU-Afrika, die op 17 en 18 februari plaatsvindt, zal een bijzonder aandachtspunt zijn voor het aanknopen van belangrijke betrekkingen om deze ambitie waar te maken. Frankrijk zal op deze top trachten de betrekkingen met Afrika te verjongen. Het besluit om alleen de Afrikaanse burgermaatschappij te ontmoeten – voor het eerst sinds 1973 geen ontmoeting met staatshoofden – betekent echter een verandering in de aanpak van de EU. De Franse regering zegt dat de nieuwe regeling bedoeld is om “de stem van de Afrikaanse jeugd te laten horen” en om “verouderde methoden en netwerken achter zich te laten”. Frankrijk zal proberen het populaire idee te weerleggen dat Frankrijk tirannie op het continent steunt. In Tsjaad bijvoorbeeld heeft de Franse president na de moord op president Idriss Dèby steun geboden aan de militaire junta die door Dèby’s zoon Mahmat was geïnstalleerd.
Een van de gemeenschappelijke verhalen die de Afrikaanse maatschappelijke organisaties tijdens de top waarschijnlijk naar voren zullen brengen, is de groeiende ontevredenheid met het gevestigde leiderschap “oude stijl” in Afrika, en de vraag naar nauwere partnerschappen van de EU met
In heel Afrika zijn de mensen – vooral de jongeren – het beu dat er leiders “van de oude stempel” worden gezien. Kandidaten die worden gezien als oud, seniel en deel uitmakend van het establishment, zijn uit de boot gevallen.
Kandidaten die kunnen bewijzen dat ze jong, gedreven en moedig zijn, zijn binnen.
In verschillende landen heeft de ontevredenheid over de gevestigde orde geleid tot gewelddadige afzettingen, zonder nieuw democratisch leiderschap, maar met militaire machtsovernames. In oktober 2021 nam het Soedanese leger de regering over en dwong premier Abdalla Hamdok later af te treden te midden van massale protesten. In september 2021 werd de Guinese president Alpha Condé, die de protesten met harde hand neersloeg omdat er verkiezingsfraude zou zijn gepleegd, gevangen genomen en door een militaire junta uit zijn ambt ontzet.
Elders heeft de ontevredenheid echter geleid tot een vreedzame machtsoverdracht en een echte “nieuwe golf” van Afrikaans leiderschap. In Zambia schokte zakenman Hakainde Hichilema in augustus 2021 de wereld toen hij in zijn ambt werd verkozen op basis van economische hervormingen en een breuk met de gevestigde orde. Hichilema heeft zowel oppositieleiders als kiezers geïnspireerd en bewijst dat democratische systemen echte verandering kunnen teweegbrengen. Sinds hij president is geworden, heeft Hichilema het partnerschap van Zambia met de EU op het gebied van democratie, mensenrechten en economische stabiliteit vernieuwd – een schril contrast met het geïsoleerde, endemisch corrupte regime van de vorige president.
Zoals Hichilema laat zien, bieden de leden van deze nieuwe golf een nieuwe start voor de betrekkingen tussen de EU en Afrika. Dit is precies wat het blok nodig heeft om de verheven doelstellingen te bereiken die Macron heeft geschetst. Nu de top EU-Afrika nadert, zouden de Europese leiders naar de horizon moeten kijken om te zien waar de volgende veranderingen in het democratisch leiderschap kansen zouden kunnen bieden.
Nigeria is het dichtstbevolkte land van Afrika, met verkiezingen die eind 2023 moeten plaatsvinden, en zal waarschijnlijk een aandachtspunt zijn voor de Afrika-drive van de EU. Bovendien wijzen een aantal factoren erop dat analisten aan de horizon een nieuwe stijl van leider mogen verwachten. Met 67% van de bevolking die in armoede leeft – ondanks het grote BBP van het land – zal werkgelegenheid voor veel kiezers hoog op de agenda staan. Bovendien heeft president Muhammadu Buhari zware kritiek gekregen voor zijn lange afwezigheid in het land voor medische behandelingen, wat suggereert dat een jeugdige, gezonde kandidaat een belangrijke factor zal zijn in de gedachten van de kiezers.
Een Nigeriaanse kandidaat die op één lijn ligt met de nieuwe Afrikaanse leider is Dr. Bukola Saraki. De jeugdige Saraki – die af en toe wordt gezien terwijl hij sport met zijn gezin – staat in schril contrast met Buhari, wiens precieze gezondheidsproblemen een goed bewaard geheim blijven. Als voorzitter van de Nigeriaanse Senaat toonde Saraki bovendien de motivatie en het vermogen om het werkgelegenheidstraject van het land te keren. In 2017 heeft Saraki bijvoorbeeld 11 economische wetsvoorstellen aangenomen om 7,5 miljoen banen te helpen creëren. Bovendien zou Saraki’s achtergrond als in Londen opgeleide arts hem na de COVID-19-pandemie extra geloofwaardigheid kunnen verlenen.
Een toekomstige generatie leiders die tot deze nieuwe golf behoort, heeft de EU veel te bieden: een frisse kijk, energie en focus om het partnerschap tussen de EU en Afrika nieuw leven in te blazen. Frankrijk moet zich tijdens het EU-voorzitterschap met name inspannen om betrekkingen op te bouwen met de voorstanders van deze nieuwe golf, zowel in het maatschappelijk middenveld als in de politiek.
